Author :
Abstract
Ebû Tâlib el-Mekkî (v. 386/996), kendi zamanı ve sonraki sûfî düşünce üzerinde iz bırakmış önemli bir isimdir. Onun Kûtu’l-Kulûb adlı günümüze ulaşan tek eseri, tasavvuf erbabınca son derece önemli sayılmış ve bu eserden çokça istifade edilmiştir. Bu makalede el-Mekkî’nin Kur’ân tasavvuru, söz konusu eseri ışığında ele alınmıştır. Onun Kur’an’ı, sadece zâhirî ve tarihsel bir metin olarak görmediği anlaşılmaktadır. Tam aksine onun düşüncesinde Kur’ân, evrensel, derûnî, rûhânî boyutları olan bir hayat kitabıdır.
Keywords
Abstract
Abu Talib al-Makki (d. 386/996) is an important person who has left his mark on his time and the next sufi thought. His a single work that has survived today “Qut al-Quloob” which have been considered as wery extremely important by sufis and benefited from this work. In this article, al-Makki’s conception of The Qur’an is discussed in the light of the said work. It is clearly seen that his understanding of the Qur’an is not only an exoteric (zaheer) and a historical text. On the contrary in his thought the Qur’an is a universal, profound and living book which has spiritual dimensions.
Keywords
- Abdülganî b. Abdülvâhid b. Ali b. Sürûr el-Makdisî el-Cummaîlî ed-Dımaşkî (v. 600/1203), el- Emru bi’l-Ma‘rûf ve’n-Nehyu ani’l-Münker, thk.: Semîr b. Emîn ez-Züheyrî, Dâru’sSelef, 1995.
- Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah İbn Muhammed b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî (v. 241/855), Müs- ned, I-XLV, thk.: Şuayb el-Arnaût/Âdil Mürşid ve diğerleri, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 2001.
- el-Bağavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesûd b. Muhammed b. el-Ferrâ (v. 510/1116), Şerhu’s- Sünne, I-XV, thk.: Şuayb el-Arnavût-Muhammed Züheyr eş-Şâvîş, Mektebetü’l-İslâmî, II. bs., Dımaşk-Beyrut, 1983.
- Bahâuddîn el-Âmilî, Muhammed b. Hüseyin b. Abdüssamed el-Hârisî (v. 1031/1622), el-Keşkûl, I-II, thk.: Muhammed Abdülkerim en-Nemrî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1998.
- el-Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib b. Muhammed b. Cafer (v. 403/1013), İ‘câzu’l- Kur’ân, thk.: Seyyid Ahmed Sakr, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1997.
- el-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsa el-Husrevcirdî el-Horasânî Ebû Bekir (v. 458/1066), Şuabu'l-İman, I-XIV, thk.: Abdülalî Abdülhamîd Hâmid, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad, 2003.
- ----------, es-Sünenü’l-Kübrâ, I-X, thk.: Muhammed Abdülkadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
- el-Buhârî, Ebû Abdullah İsmail b. İbrahim el-Cu’fî (v. 256/870), Sahihu’l-Buhârî, I-IX, thk.: Mu- hammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2002.
- ed-Dârimî, Ebû Muhammed b. Abdillah b. Abdirrahman b. Fadl b. Behrâm b. Abdüssamed (v. 255/869), Sünen-ü Dârimî, I-IV, thk.: Hasan Selim Esed ed-Dârânî, Dâru’l-Muğnî, Suûdî Arabistan, 2000.
- ed-Dehlevî, Şah Veliyyullah (v. 1176/1762), el-Fevzü’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsir, trc. Selman Hüsey- ni en-Nedvî, Daru’s-Sahve, Kahire, 1986.
- Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah b. Ahmed el-Isbahânî (v. 430/1038), Hilyetü’l-Evliya ve Ta- bakâtu’l-Asfiya, I-X, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1989.
- Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atıyye el-Hârisî (v. 386/996), Kûtu’l-Kulûb Fî Muame- leti’l-Mahbûb ve Vasfi Tarîkı’l-Mürîd İlâ Makâmi’t-Tevhîd, I-II, thk.: Asım İbrahim elKeyâlî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2005.
- ----------, Kûtu’l-Kulûb Fî Muameleti’l-Mahbûb ve Vasfi Tarîkı’l-Mürîd İlâ Makâmi’t-Tevhîd, I- III, thk.: Mahmûd İbrâhim Muhammed er-Rıdvânî, Mektebetu Dâri’t-Türâs, Kâhire, 2001 (Not: Eserin bu baskısı, mukaddimesindeki bir tespiti belirtme sadedinde, makalenin sadece bir dipnotunda kullanılmıştır).
- Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Ali b. el-Müsnî b. Yahya b. İsa b. Hilâl et-Temîmî el-Mûsulî (v. 307/920), Müsned, I-XIII, thk.: Hüseyin Selim Esed, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, Dımaşk, 1984.
- el-Firyâbî, Ebû Bekir Ca‘fer b. Muhammed b. el-Hasan b. el-Müstefâd (v. 301/913), Fedâilu’l- Kur’ân, thk.: Yusuf Osman Fadlullâh Cibrîl, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1409/1989.
- el-Hâkim en-Neysabûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Hamdûye (v. 405/1014), el-Müstedrek alâ’s-Sahîhayn, I-IV, thk.: Mustafa Abdülkadir Atâ, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.
- Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit (v. 463/1071), Târîhu Bağdâd, XVI, thk.: Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 2002.
- İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (v. 597/ 1201), el- Muntazam fî Tarîhi'l-Ümemi ve'l-Mülûk, I-XIX, thk.: Muhammed Abdülkadir Atâ Mustafa Abdülkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992.
- İbn Ebî’d-Dünyâ, Ebû Bekir b. Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd b. Süfyân b. Kays el-Bağdâdî, el-Emru bi’l-Ma‘rûf ve’n-Nehyu ani’l-Münker, thk.: Salâh b. Âid eş-Şelâhî, Mektebetü’lGurebâi’l-Eseriyye, Suûdi Arabistan, 1997.
- ----------, el-Ukûbât, thk.: Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf, Dâru İbn Hazm, Beyrut, 1996.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû bekir Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman (v. 235/849), el-Kitâbu'l- Musannef fî'l-Hadîsi ve'l-Âsâr, I-VII, thk.: Kemal Yusuf el-Hût, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad, 1988.
- ----------, Müsned, I-II, thk.: Abdullah b. Yûsuf el-Azâzî/Ahmed b. Ferî d el-Mezîdî, Dâru’l-Vatan, Riyad, 1997. İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Mecdüddîn Ebû’s-Saâdet el-Mubârek b. Muhammed (v. 606/1210), Câmiʻu’l-ʻUsûl fî Ehâdîsi’r-Resûl, I-XII, thk.: Abdülkadir el-Arnavût, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, tarihsiz.
- İbnü’l-Hacer el-Askalânî, el-Hâfız Ebû’l-Fadl Şihabüddin Ahmed b. Ali (v. 852/1448), Lisânu’l- Mîzân, I-X, thk.: Abdülfettah Ebû Ğudde, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 2002.
- İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî el-Büstî (v. 354/965), Sahîhu İbn Hibban, I-XVIII, thk.: Şuayb el-Arnavut, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1988.
- İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureşî el-Basrî ed-Dımaşkî (v. 774/1373), el-Bidâye ve’n- Nihâye, I-XV, Dâru’l-Fikr, 1986.
- İbn Teymiyye, Takiyüddin Ebû’l-Abbas Ahmed b. Abdilhalîm b. Abdisselam el-Harrânî (v. 728/1328), Mecmûu’l-Fetâvâ, I-XXXV, thk.: Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Mecmaü’l-Melik Fahd li-Tıbaâti’l-Mushafi’ş-Şerif, Medine, 1995.
- Koçkuzu, Ali Osman, “Ebû İshâk es-Sebî‘î”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara, 1994, X, 170-171.
- Küçük, Hülya, Tasavvuf Tarihine Giriş, Nükte Kitap, Konya, 2004.
- el-Mervezî, Ebû Abdillah Muhammed b. Nasr b. el-Haccâc (v. 294/906), Muhtasaru Kıyâmi’l- Leyli ve Kıyâmi Ramadâne ve Kitâbi’l-Vitr, thk.: Ahmed b. Ali el-Makrîzî, Hadîs Akademisi, Faysalâbâd, Pakistan, 1988.
- Muslu, Ramazan, “Kasiklerimiz/IX: Kûtu’l-Kulûb (Ebû Tâlib el-Mekkî)”, Tasavvuf: İlmî ve Aka- demik araştırma Dergisi, 2003, C: IV, s: 10, ss. 349-362.
- Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî (v. 261/875), Sahîh, I-III, nşr.: Muhammed Fuâd Abdulbakî, İstanbul, 1992.
- Saklan, Bilal, “Ebû Tâlib el-Mekkî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara, 1994, X, 239-240.
- ----------, “Kûtu’l-Kulûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara, 2002, XXVI, 501-502.
- ----------, “Ebû Tâlib el-Mekkî ve Bazı Hadîs Meselelerine Bakışı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1996, s. 6, ss. 67-123.
- ----------, el-İtkan fî Ulûmi’l-Kur’ân, I-IV, thk.: Muhammed Ebû’l-Fadl ibrâhîm, el-Hey’etü’l- Mısriyyeti li’l-Âmme, Kahire, 1974.
- es-Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Takiyyüddîn (v. 771/1370), Tabakâtu’ş-Şâfiîyyeti’l-Kübrâ, I- X, thk.: Mahmud Muhammed et-Tanâhî/Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Hicr Matbaası, 1413/1993.
- et-Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdilmelik el-Hacerî el-Ezdî el-Mısrî (v. 321/933), Şerhu Müşkili’l-Âsâr, I-XVI, thk.: Şuayb el-Arnavût, Müessesetü’r-Risale, 1994.
- Yılmaz, Hasan Kamil, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2011.
- ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman (v. 748/1347), Siyeru ʻA’lâmi’n-Nübelâ, I-XXV, thk.: Heyet/Şuayb el-Arnaût başkanlığında, Müessesetü’rRisâle, Beyrut, 1985.
- ez-Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdillah (v. 794/ 1392), el-Burhan fî Ulûmi’l-Kur’ân, I-IV, thk.: Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut/Lübnan, 1957.
