Ebü'l-Hüseyin el-Basrî'nin el-Mu'temed fî Usûli'l-Fıkh Adlı Eserindeki Hüsün Kubuh Tasnifi Bakımından Fıkıh Ve Fıkıh Usulü İlmini Tanımlaması
Author :
Abstract
Mu’tezile, İslam düşünce tarihinde akılcılığa verdiği önemle gündeme gelen bir kelam mezhebidir. Mu’tezile kelamcıları “usulü hamse” denen beş temel ilkeyi benimsemişler, itikadi ve felsefi konularda yoğunlaşmışlar, Müslüman olmayanlarla yaptıkları tartışmalarda kendilerine özgü yöntemler kullanarak İslam’ı onlara karşı savunmuşlardır. Öte yandan görüş ayrılıklarından dolayı üçüncü yüzyıldan itibaren Mu’tezile ile Sünni mezhepler birbirinden ayrılmıştır. Mu’tezile’nin hüsün kubuh meselesine ilişkin görüşlerinin fıkıh ve fıkıh usulüne yansıması, bu ayrışmanın göstergelerinden biridir. Bu makalenin amacı, söz konusu yansımayı somut örnekle ortaya koymak için el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh adlı eserinde hüsün kubuh meselesine yaklaşımı bağlamında Mu’tezile âlimi Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin (ö. 436/1044) fıkıh ve fıkıh usulü ilmini nasıl tanımladığını incelemektir. Bu arada yine Mu’tezile mezhebine mensub Kadı Abdülcabbar’ın (ö.415/1025) el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl isimli eserinin fıkıh usulü mahiyetindeki eş-Şer’iyyât başlıklı on yedinci cildindeki bilgilerden yaralanarak kısmen karşılaştırma yapmaktır. Araştırmanın neticesinde tanımlamalarından hareketle el-Basrî’nin işlevsel bir fıkıh ve fıkıh usûlü anlayışına sahip olduğu sonucuna varılmıştır.
Keywords
Abstract
Ebu'l-Husayin al-Basrî's Definition of Islamic Law And Islamic Law Procedure in Point of Classification of Husun Kubuh in His Book Named a l-Mu'temed fî Usûli'l-Fiqh Mu'tazilah is a theology sect which became a current issue in the history of Islamic thought by its giving importance to rationalism. The Mu'tazilite theologians adopted the five basic principles called “al-usul al-khamsah” and focused on theological and philosophical issues. By using their specific methods, they defended the Islam contrary to non-muslims in the course of discussion with them. On the other hand, since 3. century because of their difference opinion the Mu'tazilah and Sunni sects have separated from each other. Reflecting opinion of mutazila related husun qubuh issue in islamic law and islamic law precudere is one of the indications of this separation. The objective of the article is to examine how Mu'tazilite scholar Abu al-Husayn al-Basri define islamic law and islamic law procedure in order to put forward a concrete example of question reflection in the context of his approach to husn kubh problem in his book named “al-Mu'tamad fi Usul al Fiqh”. In the meantime, partially comparison will be made by using of entitled eş-Şer'iyyat the seventeenth volume of the book of Kadi Abdulcabbar, who is one of member of Mutazila sect, named el-Mugnî fî Ebvabi't-Tevhîd wa'l-Adl that a kind of islamic law precedure. As a result of the study with reference to his definitions, it was concluded that al-Basri has a functional understanding of islamic law and islamic law procedure.
Keywords
- Abdullah Kahraman, “Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’ye Göre Âhad Haber”, Marife (2003), 3/3, s. 163-184.
- Abdullah Kahraman, “Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’ye Göre Âhad Haber”, Marife (2003), 3/3, s. 163-184. Abdülaziz ed-Dûrî, “Bağdat”, DİA, IV, 425-433.
- Ahmed b. Ali el-Hatib el-Bağdâdî, (ö. 463/1072), Târîhu Bağdad, I-XIV, Beyrut ts.Ahmed b. Yahya b. Câbir el-Belâzûrî, (ö. 279/892), Fütûhu’l-Buldân, Beyrut 1987. Ahmet Akgündüz, “Ebü'l-Hüseyin el-Basrî”, DİA, X, 327-328.
- Alparslan Açıkgenç, İslam Medeniyetinde Bilgi ve Bilim, İstanbul 2006.
- Cağfer Karadaş, “Mu’tezile Kelam Okulunun Oluşum ve Gelişim Süreci”, Marife (2003), 3/3, s. 7-26. Casim Avcı, “Kûfe”, DİA, XXVI, 339-342.
- Corci Zeydan, İslam Medeniyeti Tarihi, I-V (trc. Zeki Magâmiz), İstanbul 1972.
- Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed Gazzalî, (ö. 505/1111), el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, I-II, Beyrut 1998.
- Ebû Mansûr el-Mâturîdî, (ö. 333/944), Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi (trc. Bekir Topaloğlu), Ankara 2002. Fahrettin Atar, Fıkıh Usulü, İstanbul 1992.
- Fazlurrahman, İslam (trc. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın), İstanbul 1992.
- Halife b. Hayyât et-Temimî el-Basrî, (ö. 240/854), Târîhu Halîfe b. Hayyât (thk. Ekrem Ziya Umeri), Beyrut Hanifi Özcan, Mâturîdîde Bilgi Problemi, İstanbul 1998.
- Hilmi Ziya Ülken, İslam Düşüncesi, İstanbul 2000.Hulusî Kılıç, “Basriyyûn”, DİA, V, 117-118.
- Hüseyin Hansu, , “Mu’tezile Araştırmalarında Kaynak Problemi”, Marife, (2003), 3/3, s. 55-71. İbn Kesir, İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), el-Bidâye ve’n-Nihâye, I-XIV, Beyrut 1977.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl İbn Mükerrem Cemaleddin (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, I-XV, Beyrut 1995. İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d ez-Zührî (ö. 230/845), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, I-VIII, Beyrut ts.
- İbrahim Kafi Dönmez, İslam Hukuk İlminin Esasları, Ankara 1996.
- İlyas Çelebi, İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcabbar, İstanbul 2002. İsmail Yiğit, “Emeviler”, DİA, XI, 87-104.
- Kadı Abdülcabbar, Mu’tezile’de Hukuk Felsefesi (trc. Yüksel Macit), İstanbul 2003.
- Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin (ö. 775/1373), Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye, I- III, 1993. Mahfuz Söylemez, Bedevilikten Hadarîliğe Kûfe, Ankara 2001.
- Mevlüt Özler, İslam Düşüncesinde Ehl-i Sünnet Ehl-i Bidat Adlandırmaları, Erzurum 2001.
- Muhammed b. Ali Ebü'l-Hüseyin el-Basri, (ö. 436/1044), el-Mu'temed fi usuli'l-fıkh (nşr. Mu- hammed Hamidullah), I-II, Dımeşk 1964-65.
- Osman Aydınlı, “Mu’tezile Ekolü”, Marife (2003), 3/3, s. 27-54.
- Râğıb el-İsfahânî (ö. 502/1108), , el-Müfredât li-Garîbi’l-Kur’ân, İstanbul 1986. Ramazan Altınay, Emevîlerde Günlük Yaşam, Ankara 2006.
- Saim Yeprem, İrade Hürriyeti ve İmam Mâturîdî, İstanbul 1997. Seyyid Bey, Usûl-i Fıkıh, İstanbul 1338.
- Seyyid Şerif Cürcânî, (ö. 816/1413), Kitâbü’t-Ta’rifât, Beyrut 1995.
- Sönmez Kutlu, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Ankara 2002. Streck M., “Vasıt”, İA, XIII, 222-226.
- Şah Veliyullah Ahmed b. Abdürrahim Dihlevî, (ö. 1176/1762), Hüccetullâhi’l-bâliğa (trc. Mehmet Erdoğan), İstanbul 1990.
- Vecdi Akyüz,“Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin el-Mu’temed Adlı Eserinde Yer Alan Fıkıh Tarifi ve Onun Gün-celleştirilmesi”, İslam Fıkhını Nasıl Anlamalıyız? (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri, 14-15 Ara- lık 2002 Bursa), Bursa 2006.
- W. Montgomery, Watt, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri (trc. E. Ruhi Fığlalı), Ankara 1981. Yâkût el-Hamevî (ö. 626/1228), Mu’cemu’l-Buldân, I-V, Beyrut, ts.
