Author :
Abstract
Fütüvvet ehli, geleneksel olarak baş “fetâ” kabul edilen Hz. Ali’ye, ilk pîr olması nedeniyle bağlı olduğunu iddia etmektedir. Bazı fütüvvetnâmelerde Hz. Ebû Bekir’in “kavlî”, Hz. Ali’nin “seyfî” olduğu kabul edilen ikili bir tasnif görülür. Fütüvveti kendilerine şiar edinen seyfî kolunun, yiğitlik bakımından örnek kahramanının Hz. Ali olması; fütüvvet ehlinin yollarını “Ali yolu” sayması; Hz. Ali ve Ehl-i Beyt sevgisini en büyük fazilet ve vecibe olarak kabul etmesi; fütüvvetin Hz. Peygamber’den Hz. Ali’ye intikal ettiğine inanma esası; dâimâ Hz. Ali’nin vilâyeti ve fütüvveti hakkında âyet ve hadîslerle istidlallerde bulunulması, Hz. Ali’nin fütüvvet ehli nezdindeki konumunu gösteren örneklerdir. Anadolu’da telif edilen fütüvvetle ilgili eserler, yazarlarına göre farklılık arz etmekle birlikte, farklı mezheplerin nazarî sistemlerini uzlaştırmak isteyen Halife Nâsır’ın yarı Hz. Ali yanlısı anlayışı doğrultusunda yazılmış oldukları kanaati mevcuttur. Harputlu Nakkaş İlyasoğlu Ahmed’in Tuhfat el-Vasâyâ’sı, Hz. Ali ve diğer halifeler hakkında Sünnî anlayışın izlerini gösteren bir muhtevaya sahiptir. Aynı muhteva, Hâce-i Cân Ali Fütüvvetnâmesi ve diğer birçok fütüvvetnâmede hatta İmâmiyye temayüllü Radavî Fütüvvetnâmesi’nin bir nüshasında da görülmektedir. Bazı fütüvvetnâmelerde Ahilerin şecereleri Hz. Ali’ye kadar ulaştırılır. fütüvvet seçeresi zikredilirken, fütüvvetin kökeni ve önderliği “Emirü’l-Mü’minîn” Hz. Ali’ye ve onun soyundan imamlara çıkarılır. Silsilenâmenin tâ Hz. Ali’ye kadar çıkarılmasıyla fütüvvetin Hz. Ali’den geldiği fikri kuvvetlenmektedir. XV. asırda Anadolu’nun geniş bölgelerinde başlayan Safevî-Şiî propagandası türü faaliyetler sonrası telif edilen fütüvvetnâmelerde açık bir şekilde Şia etkisinde bir Hz. Ali figürü görülmektedir.
Keywords
Abstract
The People of Futuvvet claim allegiance to Ali regarded traditionally as ‘in- chief feta’ because of his being first ‘Pir of Feta’. Binary classification in some “Futuvvetname” books accepted Abu Bakr as understanding way (kavli) and Ali as militarist way (seyfi) of ‘Feta’. Seyfi branch of ‘Futuvvet’ accepts Ali as a model protagonist of bravery and adopt love of Ali and Ahl al Bayt as virtue and sacred duty. They consider ways of people of ‘Futuvvet’ as a way of Ali. They believethat ‘Futuvvet’passed from Mohammed to Ali and there are judgements about sainthood and futuvvet of Ali Koran and hadiths. These provide evidence that Ali took his place among the people of Futuvvet. Compiled books about ‘futuvvet’ in Anatolia differ according to authors but also seen written in accordance with thought of ‘pro-Ali’ Nasser Khalifa who wants reconcile the theoretical systems of different denominations. Harputlu Nakkaş İlyasoğlu Ahmed’s Tuhfat el-Vasaya has content showing marks Sunni thought about Ali and other Islam Caliphets. The same content is seen in Hace-i Can Ali’s Futuvvetname and many other Futuvvetname and even a manuscript of Radavi’s Futuvvetname with İmamiyye tendency. The genealogy of “Ahi”s is bonded to Ali in some “Futuvvetname”s. As making mention of genealogy of Futuvvet, the origin and the leadership of Futuvva found "EmirilMüminin" Ali and his descendants. The idea of Futuvvet came from Ali is strengthened by binding succession to Ali. Ali figure under the influence of Shia is clearly seen in compiled “Futuvvetname”s after Safavid-Shiite propaganda type activities, which started in large parts of Anatolia in XV. Century.
Keywords
- AKA, İsmail (1993). “X. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiîlik” Milletlerarası Tarihte ve Gü- nümüzde Şiîlik Sempozyumu, İstanbul .
- AKÇA-Gürsoy - Demirpolat, Anzavur (2003), “Heterodoxy-Orthodoxy Tartışmaları ve Türk Fütüvvet Teşkilatı (Ahilik)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.10.
- ANONİM, (1952). Tarihi Âli Selçuk, çev. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara.
- ANONİM, (1984). İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Takvimler, yay. Osman Tu- ran, Ankara.
- AYDINLI, Osman, (2003), Mu’tezilî İmâmet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Ankara.
- BAYRAM, Mikâil, (1991), Ahi Evran ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya.
- BAYRAM, Mikâil, (2001), Tarihin ışığında Nasreddin Hoca ve Ahi Evren, İstanbul.
- BİRDOĞAN, Nejat (1993). “Anadolu Aleviliğinin Bugününe Ahiliğin Etkileri”, I. Ulus- lararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Proğram Ve Bildiri Özetleri, Ankara.
- BOZKUŞ, Metin (2005). “Ahilik’te Mezhep Olgusu”, I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araş- tırmaları Sempozyumu, Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi, yay., Kırşehir I, ss.187-199.
- CAHEN, Claude, (1982). “Osmanlılardan Önce Anadolu’da Şiîlik Problemi”, çev. Sabri Hizmetli, AÜİFİİD, V Ankara.
- CAHEN, Claude, (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu, İstanbul .
- CEYHAN, Adem, (2006). Türk Edebiyatında Hazreti Ali Vecizeleri, Ankara.
- CUNBUR, Müjgan, (1975). “Anadolu’da Ahilerin Seyfî Kolu”, Türk Kültürü, XIII/153- 155 Ankara.
- CUNBUR, Müjgan, (1997) “Karahanlı ve Selçuklu Dönemleri Türk Edebiyatında Ahilik”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara.
- ÇAĞATAY, Neşet, (1952). “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, AİİFD, I/2-3 77-84.
- ÇAĞATAY, Neşet, (1989). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara.
- DEDEBABA, Bedri Noyan, (2006). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik Ve Alevîlik, Ankara VII,
- DOĞRU, Halime, (1991). XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağı’nda Ahiler ve Ahi Zâviyeleri, Ankara
- DURÎ, Abdulaziz, (1991). İslam İktisad Tarihi, çev. Sabri Orman, İstanbul.
- FIĞLALI, E. Ruhi, (1984). İmamiye Şiası, İstanbul.
- Fütüvvetnâme-i Câfer Sâdık, (2008). Haz. M. Saffet Sarıkaya, İstanbul
- GÖKBİLGİN, Tayyip, (1977). Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış, İstanbul .
- GÖLPINARLI, Abdulbaki, (1987). Tarih Boyunca İslâm Mezhepleri ve Şiîlik, İstanbul.
- GÖLPINARLI, Abdulbaki, (1955-1956). “Şeyh Seyyid Gaybi Oğlu Şeyh Seyyid Hüse- yin’in Fütüvvetnâmesi”, İÜİFM, XVII/ 1-4, 51.
- GÖLPINARLI, Abdulbaki, (1949-1950). “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, aynı makale ekinde “Nâsırî’nin Fütüvvetnâme Nüshası”; “Necm-i Zer-Kûb’un Fütüvvetnâmesi”; “Harputlu Nakkaş İlyasoğlu Ahmed’in Tuhfat el-Vasâyâ’sı”, İÜİFM, XI;
- GÜLERMAN-Adnan Sevda Taştekil, (1993). Ahi Teşkilatının Türk Toplumunun Sos- yal Ve Ekonomik Yapısı Üzerindeki Etkileri, Ankara.
- GÜLLÜLÜ, Sabahattin, (1977). Ahi Birlikleri, İstanbul.
- GÜZELBEY, Cemil Cahit, (1984). “Bir Ahi Seçeresi”, XX. Ahilik Bayramı Kongresi Teb- liğleri, Kırşehir.
- HODGSON, M.G.S., (1995). İslâm’ın Serüveni II., çev. Tamer C. Yıldırım, Tercüme Ku- rulu, İstanbul.
- İBNÜ’L-ESÎR, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdilkerim (1987). İslam Tarihi (el- Kâmil fî’t-Tarih), XVIII, IX, XI, çev. A. Ağırakça-A. Özaydın, İstanbul.
- İMAM GAZÂLÎ, (2005). Hak Yolunun Esasları (Ravdatü’t-Tâlibîn ve Umdetü’s- Sâlikîn), çev. Dilaver Selvi, İstanbul.
- KARA, Seyfullah, (2006). Selçukluların Dinî Serüveni, İstanbul.
- KAZICI, Ziya, (1988). “Ahilik”, DİA, I., İstanbul.
- KOCA, Ferhat, (2002). “Osmanlı Dönemi, Fıkıh-Tasavvuf İlişkisi:Fakılar İle Sofular Mücâdelesinin Tarihî Serüveni”, GÜÇİFD, I/I Çorum.
- KÖPRÜLÜ, Fuat, (1999) . Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara.
- KÖPRÜLÜ, Fuat, (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara.
- KUŞEYRÎ, Abdulkerim, (2007). Kuşeyrî Risâlesi, çev. Dilâver Selvi, İstanbul.
- MESUDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali, (1964-1965). Murûcu’z-Zeheb ve Meâdinu’l Cevher, I-IV, III. thk. Muhammed Muhyıddin Abdulhamid, Kahire.
- MOLE, M. (1961). “Ali b. Şihâbeddîn-i Hamadânî’nin Risâla-i Futuwwatiya’si”, Şarki- yat Mecmuası, IV, İstanbul.
- OCAK, Ahmet Yaşar, (1999). “Alevîliğin Tarihsel, Sosyal Tabanı İle Teolojisi Arasındaki İlişki Problemine Dair”, Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler ve Nusayrîler, İstanbul.
- OCAK, Ahmet Yaşar, (1996). Babaîler İsyanı, Alevîliğin Tarihsel Altyapısı yahut Ana- dolu’da İslâm-Türk Heteredoksisi’nin Teşekkülü, İstanbul.
- OCAK, Ahmet Yaşar, (2005). Türk Sufîliğine Bakışlar, İstanbul.
- ÖZMEN, İsmail, (1998). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi, I, Ankara.
- RIDVAN SEYYİD, (1991). İslam’da Cemaatler Kavramı, çev. Mehmet Can, İstanbul.
- SARIKAYA, M. Saffet, (2003). “Alevilik ve Bektaşiliğin Ahilikle İlişkisi- Fütüvvetnâmelere Göre-”, İslâmiyât, VI/3.
- SARIKAYA, M. Saffet, (1998). Anadolu’ya Şiîliğin Girişi, İsparta.
- SÜLEMÎ, Abdurrrahman Muhammed İbn el-Hüseyin, (1977). Tasavvufta Fütüvvet, çev. Süleyman Ateş, Ankara.
- ŞAPOLYO, E. B., (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul.
- TABAKOĞLU, Ahmet, (1984). “Türk Çalışma Hayatında Fütüvvet ve Ahilik Geleneği”, Kaynaklar Dergisi, 2 İstanbul.
- TABERÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, (1995). Tarihu’l -Umem ve’l Muluk, I-VI, Bey- rut.
- TAESCHNER, F., (1953-1955). “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)” (çev. S. Yüksel-F. Işıltan) İÜİFM, XV İstanbul.
- TARIM, Cevat Hakkı, (1948). Tarihte Kırşehri-Gülşehri ve Babailer-Ahiler-Bektaşîler, İstanbul.
- TORUN, Ali, (1998). Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler, Ankara.
- UYAR, Mazlum, (2004). Şiî Ulemânın Otoritesinin Temelleri, İstanbul.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1975). Osmanlı Tarihi, II, Ankara.
- ÜLGENER, Sabri F., (1950). “14. Asırdanberi Esnaf Ahlakı ve Şikâyeti Mucip Bazı Hal- ler”, İÜİFM, II/1-4.
- YILMAZ, Kaan, (2006). Burgâzî, Fütüvvetnâme, Dil İncelemesi-Metin-Sözlük, (Sakar- ya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi ekinde Fütüvvetnâme’nin fotokopya metni).
- YUSUF HAS HÂCİB, (1947). Kutadgu Bilig (Metin) I, nşr. Reşid Rahmeti Arat, İstanbul.
