Osmanlı Devleti'nde Ulema Yozlaşmasının Tipik Bir Temsilcisi Olarak Safranbolu'lu Hüseyin Efendi: Nam-ı Diğer Cinci Hoca
Author :
Abstract
Muasır kaynaklarda ekseriyetle “Cinci Hoca” olarak geçen Safranbolu'lu Hüseyin Efendi, 17. yüzyılda yaşamış Osmanlı sarayının meşhur üfürükçülerindendir. Dönemin siyasal ve toplumsal yaşamını yansıtması açısından oldukça ilginç bir şahsiyet olan Cinci Hoca, ilmî formasyona sahip olmadan ve salt padişahın tasarrufu ile Anadolu kazaskerliğine kadar yükselmiştir. Bu yönüyle gayr-ı resmi ulema sınıfının tipik bir temsilcisi konumundadır. Cinci Hoca, Osmanlı Devleti'nin her açıdan duraklama ya da gerilemeye başladığı bir dönem olan 17. yüzyılda, Osmanlı hanedanının en zayıf padişahlarından biri olarak gösterilen Sultan İbrahim üzerinde büyük bir nüfûz kurmuş ve fakat gerek siyasi faaliyetleri ve gerekse saray ve ulema çevrelerinin hoşnutsuzluğuna sebep olan girişimleri nedeniyle, hamisi olan İbrahim'in hal' ve katline müteakip öldürülmüş ve malları da müsadere edilmiştir.
Keywords
Abstract
Keywords
- ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA, Vekayinâme, Haz. Fahri Ç. Derin, Çamlıca Yay., İstan- bul, 2008
- ABDURRAHMAN ŞEREF EFENDİ, Osmanlı Devleti Tarihi, Haz. Musa Duman, Gökkubbe Yay., İstanbul, 2005
- AFYONCU, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, III, Yeditepe Yay., İstanbul, 2004
- AHMET RASİM, Osmanlı Tarihi, Haz. Metin Hasırcı, Emre Yay., İstanbul, 2002
- AKDAĞ, Mustafa, (1949) “Medreseli İsyanları”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 1-4, ss. 361-387
- AKSUN, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, II, Ötüken Yay., İstanbul, 1994
- ALTINAY, Ahmet Refik, Osmanlı’da Hoca Nüfuzu, Toplumsal Dönüşüm Yay., Çev. Güven Akçağ, 2. Baskı, İstanbul, 1997
- ALTINSU, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1972
- ANDREASYAN, Hrand D., “Balatlı Georg’a Göre Edirne Vak’ası”, İÜEFTD, C. XI/15, İstanbul, 1960, Ss. 47-64
- AŞIKPAŞAOĞLU, Tarih, Atsız Neşri, Kültür Bakanlığı Devlet Kitapları, Ankara, 1970
- BAYSUN, M. Cavid, “Mehmet IV”, İslam Ansiklopedisi, C. VII, MEB Yay., İstanbul, 1987, Ss. 547-557
- DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, III, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1972
- DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügât, Aydın Yay., Ankara, ması nedeniyle katl edilmiştir. Hammer, V, 1407, Solakzade, Tarih, II, 536-7, Katip Çelebi, Fezleke Tarihi, s. 850-1, Na’ima, Ravzatü’l- Hüseyn.. III, 802-4, Bunun dışında Şam Kadısı Mantıki Efendi’nin de padişahın emriyle katledildiği söylenir. Bkz. Na’ima, a.g.e., III, 823, Krş. Şemdanizade, Mür’i’t- Tevarih, s. 124, Sultan Murad döneminde Ahizade Hüseyin Efendi, IV. Mehmed döneminde Hocazade Mes’ud Efendi ve II. Mustafa/III. Ahmed döneminde de Feyzullah Efendi olmak üzere Osmanlı devletinde üç adet şeyhülislam da siyaseten katledilmiştir. Bu hususta Bkz. KATGI, İsmail, Osmanlı Devleti’nde Katledilmiş (Maktul) Şeyhülislamlar, GAZÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep, 2011
- DUMAN, Cengiz, “Kur’an’da Cin Kavramı”, Http://Www.İslamhukukusayfasi.com, Ocak-2010
- FREELY, John, Osmanlı Sarayı: Bir Hanedanlığın Öyküsü, Çev. Ayşegül Çetin, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999
- EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, Haz. Nijat Özön, Kabalcı Yay., İstanbul, 2005
- HAMMER, J. Von, Devlet-İ Osmaniye Tarihi, II, IV-V, Haz. Mümin Çevik, Üçdal Neş- riyat, İstanbul, 2010
- HAZARFEN HÜSEYİN EFENDİ, Telhisü’l- Beyan Fi Kavanin-İ Ali Osman, (Haz.) Se- vim İlgürel, TTK Yay., Ankara, 1998
- İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2005
- JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, C. IV, Yeditepe Yay., İstanbul, 2009
- KARAÇELEBİZADE, Abdülaziz Efendi, Ravzatü’l Ebrar Zeyli, Haz. Nevzat Kaya, TTK Yay., Ankara, 2003
- KARAGÖZ, Mehmet (2002) “Osmanlı Fikir Hayatında Kadızadeliler”, Türkler, XXI, Yeni Türkiye Yay., Ankara, Ss. 141-153
- KATİP ÇELEBİ, Fezleke Tarihi Tahlil Ve Metin, I-III, Haz. Zeynep Aycibin, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2007
- KOÇİ BEY, (1997) Risale, Haz. Musa Şimşekçakan, Yeni Zamanlar Yay., İstanbul
- KÖPRÜLÜ, Orhan Fuad, “Feyzullah Edendi”, İA, C.IV, MEB Yay., İstanbul, 1993, Ss. 593-600
- MEHMET HALİFE, Tarih-İ Gılmani, Haz. Kamil Su, Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser, İstanbul, 1976
- MEHMET SÜREYYA, Sicil-İ Osmani, C. II-IV, (Haz.) Nuri Akbayar, TVYY-Kültür Ba- kanlığı Ortak Yayını, İstanbul, 1996
- MUSTAFA NURİ PAŞA, Netayic Ül- Vukuat, C.I-II, Haz. Neşet Çağatay, TTK Yay., 3. Baskı, Ankara, 1992
- NA’İMA, Mustafa, Tarih-İ Na’ima (Ravzatü’l- Hüseyn Fi- Hulasati Ahbari’l- Hafikayn), I-IV, Haz. Mehmet İpşirli, TTK Yay., Ankara, 2007
- NİZAMÜ’L- MÜLK Emir Ali Hasan (1990) Siyaset-Name, Haz. Mehmet A. Köymen, Kültür Bakanlığı Yay., 2. Baskı, İstanbul
- OKUMUŞ, Ejder, Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet İlişkisi, Lotus Yay., Ankara, 2005
- OKUMUŞ, Mesud, “Erzurum’lu Şeyhülislam Feyzullah Efendi Ve Osmanlı İlim Haya- tı’ndaki Yeri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk-İslam Düşüncesi Tarihinde Erzurum Sempozyumu, Erzurum, 2006, Ss.
- OLİVİER, Türkiye Seyehatnamesi: 1790 Yıllarında Türkiye Ve İstanbul, Çev. Oğuz Gökmen, Akyıldız Matbaası, Ankara, 1977
- ÖZCAN, Abdülkadir, “Cinci Hoca”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 18, TDV Yay., İstanbul, 1998, Ss. 541-3
- PEÇEVİ, İbrahim Efendi, Tarih, II, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yay., Anka- ra, 1992
- Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, IV, Haz. Mustafa Cezar Vdl., Baha Matbaa- sı, İstanbul, 1960
- SOLAKZADE Mehmed Hemdemi , Tarih, II, Haz. Vahid Çabuk, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1989
- ŞEMDANİZADE, Fındıklılı Süleyman Efendi, Şem’danizade Fındıklılı Süleyman Efendi’nin Mir’üt- Tevarih Adlı Eserinin (180b-345a) Tahlil Ve Tenkidi Metni, Haz. Mustafa Öksüz, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009
- ŞENTOP, Mustafa, Osmanlı Yargı Sistemi Ve Kazaskerlik, Klasik Yay., İstanbul, 2005
- TAN, M. Turhan, Osmanlı Rasputini Cinci Hoca, Oğlak Yay., İstanbul, 2002
- THEVENOT, Jean, 1655-1656’ Da Türkiye, Çev. Nuray Yıldız, Tercüman Gazetesi 1001 Temel Eser, İstanbul, 1978
- TURAN, Osman, (1993) Selçuklular Tarihi Ve Türk-İslam Medeniyeti, Boğaziçi Yay., 4. Baskı, İstanbul
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay., Anka- ra, 1988
- ZİLFİ, Madeline C., Dindarlık Siyaseti-Osmanlı Uleması (Klasik Dönem Sonrası), Çev. Mehmet F. Özçınar, Birleşik Yay., Ankara, 2008
